Odpowiedzialność członków zarządu w spółce z o.o. w świetle prawa upadłościowego i naprawczego oraz Kodeksu spółek handlowych.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest jedną z najpopularniejszych w Polsce form prowadzenia działalności gospodarczej, dostępnych na mocy przepisów Kodeksu spółek handlowych. Wspólnicy uzyskują ochronę swych interesów, jako że polskie prawo nie przewiduje możliwości dochodzenia roszczeń przysługujących wierzycielowi wobec spółki z o.o. od jej wspólników.
Odrębna osobowość prawna spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oferuje znacznie pełniejszą ochronę w polskim prawie (podobnie zresztą jest w europejskim prawie kontynentalnym) niż ma to miejsce, np. w krajach anglosaskich, gdzie występuje koncepcja „lifting the corporate veil” umożliwiająca, w pewnych sytuacjach, nałożenie na wspólników odpowiedzialności za zobowiązania spółki.
Przeniesienie odpowiedzialności na członków zarządu.
Brak odpowiedzialności za działalność spółki z o.o. po stronie jej wspólników musiał zostać zrównoważony przeniesieniem tej odpowiedzialności na inne podmioty. Odpowiedzialnością tą zostali obarczeni członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Założenia takiego rozwiązania są oczywiste, skoro to członkowie zarządu są uprawnieni do reprezentacji spółki, decydują o zaciąganiu przez nią zobowiązań i nabywaniu praw. To członkowie zarządu są faktycznie kreatorami sytuacji prawnej i faktycznej spółki, nawet jeżeli czynią to najczęściej zgodnie z życzeniami jej wspólników. Ze wszystkich rodzajów odpowiedzialności, jaką nakłada na członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością prawo, najdonioślejsze znaczenie mają przepisy dotyczące odpowiedzialności za długi spółki w przypadku ogłoszenia jej upadłości. Dwa główne źródła tej odpowiedzialności znajdują się w art. 21 Prawa upadłościowego i naprawczego oraz w art. 299 Kodeksu spółek handlowych.
Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości.
Prawo upadłościowe i naprawcze nakłada na wszystkie osoby, które mają prawo samodzielnego lub wspólnie z innymi osobami reprezentowania dłużnika, będącego osobą prawną albo inną jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika najpóźniej w ciągu dwóch tygodni od dnia powstania stanu niewypłacalności. W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością dotyczy to wszystkich członków jej zarządu. Szczególnie istotny jest tutaj fakt, że odpowiedzialność spoczywa na każdym z członków zarządu indywidualnie, a zatem niezależnie od zasad reprezentacji spółki. W konsekwencji do zwolnienia się od tej odpowiedzialności nie jest wystarczające wykazanie przez członka zarządu, iż nie złożył w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, ponieważ przy dwuosobowej reprezentacji spółki drugi członek zarządu był nieobecny lub wręcz sprzeciwiał się złożeniu wniosku.
Skutki niezłożenia wniosku.
W przypadku niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę. Odpowiedzialność ta obejmuje nie tylko szkody poniesione przez wierzyciela, lecz także – wobec szerokiego pojęcia „szkody” w art. 21 ust. 3 Prawa upadłościowego i naprawczego – przez każdą inną osobę. Każdej osobie, która poniosła szkodę wskutek niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie, przysługuje roszczenie o odszkodowanie. Odpowiedzialność ta oparta jest na zasadzie winy, zatem zastosowanie mają tutaj ogólne przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące winy. Choć przepisy wprost nie przewidują domniemania winy, na wszystkich członkach zarządu ciąży obowiązek złożenia wniosku i to oni poniosą ciężar wykazania braku winy wobec niewypełnienia tego obowiązku. Poszkodowany nie musi więc wykazywać działań lub ich braku po stronie członków zarządu, a jedynie powstanie stanu niewypłacalności skutkującego obowiązkiem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niezłożenie lub opóźnienie złożenia wniosku oraz skutek w postaci poniesionej przez siebie szkody.
Solidarność członków zarządu.
Drugim, coraz częściej wykorzystywanym przez wierzycieli, źródłem odpowiedzialności członków zarządu jest art. 299 Kodeksu spółek handlowych. Stanowi on, że w przypadku bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce członkowie jej zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Choć użyte sformułowania wskazują na odniesienie do wszystkich form egzekucji, nie tylko w ramach postępowania upadłościowego (które stanowi swoistą formę „egzekucji generalnej”), to praktyczne zastosowanie tego przepisu jest jedno. W przypadku gdy postępowanie upadłościowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie doprowadzi do całkowitego zaspokojenia wierzycieli, występują oni przeciw jej członkom zarządu z roszczeniem z art. 299 Kodeksu spółek handlowych. Dotyczy to zarówno sytuacji, w których do ogłoszenia upadłości w ogóle nie doszło, majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarczał bowiem na zaspokojenie kosztów postępowania albo jeżeli majątek obciążony był hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostały majątek nie wystarczał na zaspokojenie kosztów postępowania, jak i upadłości zakończonej jedynie częściowym zaspokojeniem wierzycieli.
Możliwość wystąpienia z roszczeniem.
Zgodnie z przeważającym podglądem przedstawicieli doktryny oraz orzecznictwem możliwość wystąpienia z roszczeniem powstaje w momencie, kiedy wierzyciel poweźmie wiadomość, że egzekucja jego należności jest bezskuteczna. Taką chwilą nie musi zatem być dzień zakończenia postępowania upadłościowego, ale, np. dzień ogłoszenia ostatecznego planu podziału funduszy masy upadłości, w którym nie przewidziano pełnej kwoty należności wobec wierzyciela.
Uniknięcie odpowiedzialności.
Wedle przeważającego poglądu doktryny oraz orzecznictwa odpowiedzialność ponoszą osoby, które były członkami zarządu, gdy niezaspokojona przez spółkę wierzytelność stała się wymagalna (choć Sąd Najwyższy w uchwale z 28 lutego 2008 r., III CZP 143/07 wskazał, że odpowiedzialnością członka zarządu objęte są wszystkie zobowiązania spółki, których podstawa istnieje w czasie sprawowania funkcji, a więc także zobowiązania wtedy jeszcze niewymagalne), a jednocześnie były członkami zarządu w czasie właściwym do zgłoszenia spółki do upadłości. Członek zarządu może się jednak uwolnić się od tej odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody. W tym przypadku po stronie członków zarządu występuje domniemanie winy.
Świadomość środków ochrony.
Kryzys gospodarczy, poza oczywistymi skutkami finansowymi i gospodarczymi, przyniósł także większą świadomość środków ochrony praw przedsiębiorców oraz sposobów dochodzenia ich wierzytelności, wobec czego także i członkowie zarządów spółek z ograniczoną odpowiedzialnością powinni być świadomi ryzyka, jakie wiąże się z pełnioną przez nich funkcją i być w stanie skutecznie zabezpieczać się na wypadek pociągnięcia ich do odpowiedzialności za długi spółki.
Źródło: Gazeta Finansowa.
« powrót
