Orzecznictwo: Wierzytelność z tytułu emerytury małżonka dłużnika nie podlega egzekucji prowadzonej z majątku wspólnego małżonków.
Sąd Najwyższy uznał, że w przypadku nadania klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim, również przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, nie ma podstaw do zajęcia wierzytelności z tytułu emerytury przysługującej małżonkowi. Wierzytelność ta należy bowiem do majątku odrębnego małżonka dłużnika.
Prowadząc egzekucję wobec Krystyny Ł. komornik zajął wierzytelności z tytułu emerytury jej męża Bartosza Ł. w oddziale ZUS. Sąd I instancji uchylił to postanowienie wskazując, że w myśl art. 33 pkt 8 KRiO w brzemieniu sprzed 20.01.2005 r. wierzytelność o wypłatę emerytury stanowi majątek odrębny małżonka dłużnika, zatem niemożliwe jest zajęcie tej wierzytelności na podstawie tytułu ograniczającego odpowiedzialność małżonka do majątku wspólnego. Dopiero pobranie świadczenia przez Bartosza Ł. umożliwi prowadzenie egzekucji z tego świadczenia.
Rozpoznając zażalenie wierzyciela Adama B. sąd II instancji uznał, że w sprawie istnieje zagadnienie prawne wymagające wyjaśnienia przez Sąd Najwyższy i przedstawił mu pytanie prawne o następującej treści:
„Czy w myśl przepisu art. 33 pkt. 8 KRiO w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z 17.06.2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1691) wierzytelność o wypłatę świadczenia emerytalno-rentowego stanowi majątek odrębny małżonka dłużnika, przeciwko któremu wierzyciel uzyskał tytuł wykonawczy z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku wspólnego? W przypadku odpowiedzi twierdzącej: czy możliwe jest, po przedstawieniu przez wierzyciela tytułu wykonawczego wystawionego także przeciwko małżonkowi dłużnika, zajęcia świadczenia emerytalno-rentowego małżonka dłużnika, którego odpowiedzialność ograniczona jest do majątku wspólnego?”
W uzasadnieniu wskazano, że regułą jest przynależność przedmiotów majątkowych uzyskiwanych przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, w czasie trwania wspólności ustawowej do majątku dorobkowego małżonków i to niezależnie od sposobu ich nabycia. W art. 32 § 2 KRiO w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją, wskazano jako będące dorobkiem wspólnym małżonków pobrane wynagrodzenie za pracę i inne usługi świadczone osobiście przez któregokolwiek z małżonków. Natomiast w art. 33 pkt. 8 KRiO wskazano jako nie wchodzące w skład majątku dorobkowego małżonków, lecz należące do majątków odrębnych każdego z nich, wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub za inne usługi świadczone osobiście przez jednego z małżonków.
Regulacja ta jest interpretowana w sposób dwojaki. Przyjmuje się, że pomimo braku wyraźnego unormowania, tak jak wynagrodzenie za pracę należy traktować świadczenia, które w rodzinie spełniają taką samą funkcję ekonomiczną, a więc m. in.: emeryturę, rentę inwalidzką czy stypendium. Inna koncepcja opiera się na twierdzeniu, że katalog wymieniony w art. 33 pkt. 8 KRiO ma charakter zamknięty. Świadczenia emerytalno-rentowe, choć posiadają zbliżony charakter do wynagrodzenia za pracę, gdyż służą dostarczaniu środków utrzymania, to jednak nie pochodzą z wynagrodzenia za pracę ani nawet z działalności zarobkowej. Zatem świadczenia te, czy to pobrane czy jeszcze nie, muszą być zaliczane do wspólności majątkowej. Przyjęcie jednej z tych koncepcji ma decydujące znaczenie dla oceny możliwości zajęcia w toku egzekucji świadczenia emerytalno-rentowego małżonka dłużnika w sytuacji, gdy wierzyciel przedstawił tytuł wykonawczy zaopatrzony w klauzulę wykonalności także przeciwko małżonkowi dłużnika.
Zgodnie z art. 787 k.p.c. tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika. Egzekucja świadczeń emerytalno-rentowych obejmuje dwa etapy – zajęcie i jego realizację. Zajęcie stanowi pierwszą czynność egzekucyjną i polega z jednej strony na zawiadomieniu dłużnika, że do wysokości egzekwowanej należności i aż do pełnego pokrycia długu nie wolno mu odbierać świadczenia poza częścią wolną od zajęcia ani nim rozporządzać, z drugiej zaś na wezwaniu dłużnika zajętej wierzytelności, czyli organu spełniającego świadczenie emerytalno-rentowe, do przekazywania zajętego świadczenia oraz złożenia określonych oświadczeń odnoszących się do przedmiotu zajęcia. W orzecznictwie ukształtowały się dwa poglądy. Jeden z nich opiera się na założeniu, że w opisanej wyżej sytuacji nie jest możliwe zajęcie wierzytelności o wypłatę świadczenia emerytalno-rentowego, nawet gdyby miało to doprowadzić do bezskuteczności egzekucji. Natomiast zwolennicy drugiej koncepcji twierdzą, że komornik, nawet gdy egzekucja jest ograniczona do majątku dorobkowego, ma prawo zająć wierzytelność o wypłatę świadczenia emerytalno-rentowego, gdyż jedynie tą drogą może doprowadzić do skutecznej egzekucji z tego świadczenia małżonka dłużnika. Przyjmuje się wówczas, że zajęcie świadczenia jest nie pierwszym etapem egzekucji, a jedynie czynnością techniczną, przez którą rozumie się zajęcie przyszłych pobranych świadczeń emerytalnych dłużnika.
Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały wskazującej jednocześnie, że zajęcie nie jest czynnością jedynie techniczną. W ocenie Sądu Najwyższego jest istotną czynnością egzekucyjną, zatem do momentu, aż wynagrodzenie za pracę, emerytura czy renta nie zostało wypłacone uprawnionemu, stanowi tylko wierzytelność, należy do majątku osobistego i nie podlega zajęciu, gdyż ono może dotyczyć tylko majątku wspólnego.
Postanowienie SN z 16.11.2012 r., III CZP 60/12
« powrót
